Ni'jlusen
Van Wikipedie
Ni'jlusen (ok wal: Ni'jluusn; ok wal: Ni-jluuzn naor de spelling-Gallée[1]; Nederlaans: Nieuwleusen) is een plaatse in Oaveriessel mit 5913 ienwoners per 1 jannewaori 2007 (vleden jaor 5983).[2] Bi'j de gemientelijke herindieling van 2001 is 't miest van de olde gemiente Ni'jlusen bi'j de gemiente Dalsen ekomen. Een aander diel is bi'j de gemiente Zwolle edaon, waorunder de vroggere militaire schaans De Lichtmis mit de olde watertoren, now restaurant, De Koperen Hoogte.
Onderwarpen |
[bewark] Umgeving
Ni'jlusen lig an de previnciaole weg N377 ('de Den Hulst'), tussen Asselt in 't westen en De Balk in 't oosten. De noordgrèenze is mit 't dörpien de Punthorst in de gemiente Stappest; Ni'jlusen lig onder 't Staatsbos in die gemiente. Ni'jlusen-Noord nuumt ze ok Den Hulst; an de westkaante van Den Hulst lig de agrarische buurtschop De Meele. An 't Westende, in 't verlengde van 't Oosterveen, lig de buurtschop 't Roetenveen. Ni'jlusen lig tussen de Vechte en de Riest en wördt bi'j Sallaand of ok wal 't Vechtedal erekend. 't Dörp hef een noordelijke en een oldere zudelijke helfte, mit sportvelden in de midden. In Noord ligt de Olde en Ni'je Hulsterplas, die tussen de jaoren zestig en tachtig bint uutebaggerd en mit 'n kaander bint verbunden (zaand hieruut is gebruukt veur 't dempen van de Dedemsvaort).[3] In Zuud lig de kern de Karkenhoek mit de Grote Karke (1830, oorspr. 1660[4]), 't olde gemientehuus en 't Palthebos, det vrogger in 't bezit was van 't predikaantengeslacht Palthe. De mieste ni'jbouw hej in 't westen (de Westerbouwlanden).[5]
[bewark] Beriekberheid
Op Ni'jlusen kuj mit verscheiden bussen kommen. Busse 29 (Zwolle busstation-Koevern busstation) ridt um 't kwartier deur Ni'jlusen in beide richtingen en op 'n zaoterdag en zundag elk ure. De scholierenbusse 49 (Zwolle-De Vaort Magnolia) ridt elke waarkdag töt 9 ure hen Zwolle, en in de naomiddag vanof um-en-bi'j 2 ure terogge hen Ni'jlusen en De Vaort. De snelbusse 83 (Zwolle-De Vaort) ridt allennig in de mörgenspits en aobendspits en stopt twie keer op Ni'jlusen. Sund september 2006 levert 't busbedrief Connexxion de busdiensten.
Mit de auto kuj op Ni'jlusen kommen via de N377. Ok kuj der kommen via Zwolle, via 't bedriebenterrein Hessenpoort oaver de N758. Vanuut 't dörp Dalsen beriek ie Ni'jlusen via de N757 (Dedemsweg).
[bewark] Geschiedenis
Ni'jlusen is ontstaon in de eerste helfte van de seubentiende ieuw. In die tied was het gebied tussen Lusen (tegenswoordig Oldlusen), een plaatsien an de Vechte, en de Riest op de grèenze mit Drenthe nog 'n roege streek mit hoogveenmoerassen. Dizze streek maakten diel uut van 't oerstreumdal van de Vechte, det an 't ende van de veurleste Iestied (de Ris-Iestied, zo'n 200.000 töt 150.000 jaor eleden) veule malen groter was as 't Vechtedal tegenswoordig.[6] 't Hiele gebied van 't Vechtedal, van Asselt töt an Koevern, is op een kaorte van Abraham Goos uut 't begun van de seubentiende ieuw an-egeben as 't Veen. 't Diel bi'j het latere Ni'jlusen het daorop 't Ommer moer (= Ommer moor of veenmoeras). Ze denkt det lusen in de namen Ni'jlusen en Oldlusen lo-essen (= holt-essen) betiekent. Essen waren de bouwlaanden die jaorlijks op-eheugd wördden mit de mesplaggen uut de potstallen.[7] Dizze olde bouwlaanden, op-eheugd deur ieuwenlange plaggenbemesting, ligt de Vechtevallei bi'jlanges rondumme alle dörpen en buurtschoppen.[8]
[bewark] De Luessener Compagnie
Op 8 jannewaori 1631 wördden de Luessener Compagnie op-ericht deur inwoners van Zwolle en Kampen um 't gebied boben Lusen, det töt de Marke van Lusen beheurden, te ontginnen. 't Was de oldste veenkelonie van dizze streek.[9] De ontginning is veural ter haand eneumen deur pioniers uut Lusen. De eerste boerderieën van de ni'je plaatse stunden an 't Pad, vandage 't Oosterveen.[10] Tussen 1640 en 1646 hef Zweer van Haersolte daor de havezate Oosterveen ebouwd. Dizze is ofebreuken in 1862; een schaalmodel d'rvan kuj ziene in 't museum Palthehof (kiekt hierunder).[11] In 1655 wördden d'r een huus an 't Oosterveen ezet veur een schoelmeister. Vanof 1659 wördden 't deupboek van Ni'jlusen bi'j-ehölden. De eerste predikaanten bint uut Zwolle, Dalsen en Omm ehaald. De eerste Ni'jluusiger predikaant was domeneer Van Bercum, die in 1663 kwaamp.
[bewark] De Dedemsvaort
In 1809 begunden de op Ni'jlusen geboren edelman en politicus Willem Jan baron van Dedem mit de anleg van de Dedemsvaort deur noordelijk Oaveriessel. Uuteindelijk zol 't kenaal van Asselt töt de Vechte bi'j Grambarge lopen. In 1811 gunk 't kenaal töt an De Balk. Ter hoogte van Ni'jlusen lag an de Dedemsvaort de buurtschop De(n) Hulst (in de volksmond 'n (H)ulst of Nulst). Dizze buurtschop stund deur d'Ommerdiek (now de heufdstraote de Burg. J.P. Backxlaan) in verbinding mit Ni'jlusen, en gruuiden uut töt Ni'jlusen-Noord. In 1969 is de vaort bi'j Den Hulst edempt. Ter hoogte van De Meele bestiet de Dedemsvaort nog altied; ok buten Ni'jlusen bint d'r nog dielen van open elaoten. De N377 is an-elegd op de plek van 't kenaal, of d'rnaost waor 't kenaal nog lig.
[bewark] De gemiente Ni'jlusen
Ni'jlusen hef in 't begun van de achttiende ieuw samen mit de buurtschop Avereest iene gemiente evörmd. Op 1 juli 1818 wördden de gemientelijke begrotingen escheiden en wördden Ni'jlusen een zölfstaandige gemiente. Mar nog töt 1833 hef Ni'jlusen in een personele unie mit Avereest ezeten, mit een gedielde borgemeister.[12][13] Töt 1899 had Ni'jlusen gien gemientewaopen. Krek as veur aandere gemientes was de reden van de anvraoge de bouw van de ni'je vergaderzaol van de Provinciale Staten van Oaveriessel. 't Waopen was samenesteld uut de waopens van Dalsen en Zwollekerspel, umdet de Marke van Lusen bi'j 't schoutambt Dalsen heurden en een diel van Zwollekerspel bi'j de gemiente Ni'jlusen was betrökken. 't Leegste diel van 't waopen symboliseert de laandbouw. In 1954 vreug de gemiente een kroon boben 't waopen an, die as ze zunder meer kreeg.[14] De gemiente Ni'jlusen bestund töt en met 31 december 2000; toen wördden 't grondgebied van de olde gemiente bi'j Dalsen edaone, op 't laand ten westen van de spoorlien Zwolle-Grunning en een kleine grèenscorrectie mit de gemiente Stappest nao. 't Vrogge gemientewaopen is now 't dörpswaopen van Ni'jlusen.[15]
[bewark] De Rollecate
In 1913 wördden op 'n Hulst de eerste rieksopleiding veur leraressen in 't laandbouwhuushold-underwies open edaon, De Rollecate. Baron van Dedem had zien gelieknamige laandgoed beschikbaor esteld um dizze opleiding meugelijk te maken. 't Huus De Rollecate was rond 1654-1655 ebouwd in Venó en in 1821 deur baron van Dedem of-ebreuken en op 'n Hulst an de Dedemsvaort opni'j op-ebouwd. De opleiding stund under leiding van Theda Mansholt en later van Greta Smit. Hier wördden plattelaansvrouwen underwezen in de kunnigheid mit, en liefde veur, een hemmel huusholden, laandbouw, tuunderi'je en 't huusvrouwschop. In 1930 verhuusden de opleiding naor Dèventer en 't huus De Rollecate wördden of-ebreuken.[16][17]
[bewark] Union
In 1904 kwaamp op 'n Hulst de fietsenfebriek van Union, die slim belangriek ewest hef veur de waarkveurziening en de bluui van Ni'jlusen. In 1979 gunk bi'j een braand 't olde Uniongebouw verleuren.[18] In de leste tientallen jaren van zien bestaon hef de febriek een lange riege financiële en bestuurlijke perblemen ehad. In 2001 gunk 't bedrief feliet en kwaamp under curatele van 't Sociale Waarkveurzieningsschop Larcom in Omm. Twie jaor later wördden de fabricage, ondanks protesten, verplaatst naor een bedriefshal op 't industrieterrein De Grift. In 2005 hebt ze Union verköcht an Dutch Bicycle Group in Schiedam - 't feilijke ende van 't bedrief. Allennig de perductie blif mit een drei-jaorig contract in haanden van Larcom op Ni'jlusen.[19] D'olde fabriekshal van Union wördt now gebruukt deur verschillende bedrieben.
[bewark] Bedrievigheid
Deur factoren as de veurdielige ligging van 't dörp kört bi'j Zwolle, is d'r veule industriële bedrievigheid op Ni'jlusen. D'r bint sectoren as de textielindustrie en 't kleinmetaol.[20] De industrieterreinen (De Meele, De Evenboer, De Rollecate, De Grift) gruuit en d'r wördt al jaoren ni'je woonwieken ebouwd. Wieder is de dienstensector in pertaansie, en hef Ni'jlusen nog aal een stark agrarisch karakter, mit naodrok op de veeteelt.
Een zegswieze gef an det 't dörp niet altied zo antrekkelijk ewest hef: Ni'jluusn, vrogger wollen ze d'r nog niet begraven wörden en now gaot ze d'r woonen.[21]
[bewark] Cultuur
In 1982 bestund Ni'jlusen 350 jaor en hebt ze de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger op-ericht. Dizze verieniging hef in 1998 an de Karkenhoek 't museum Palthehof eöpend, waor vaste en lösse tentoonstellings oaver 't vleden van Ni'jlusen te bezuken bint.
In 't Grammofoonmuseum kuj plaotenspeulers bekieken vanof de beguntied van de grammofoon, en naor olde opnaomes luustern.
Sund 1925 speult op Ni'jlusen de christelijke muziekverieniging de Broederband. Ok zingt er 't christelijk koor de Hazeuzangers.
An 't Westende, een weg langes de grèenze mit Dalsen, stiet de meule Massier uut 1861; de leste van de zes meules die d'r op Ni'jlusen estaon hebt. Allennig de romp stiet er nog, mar de stichting Molen Massier is op 't lest van 2007 begunnen de meule te restaureren en maalveerdig te kriegen.
[bewark] Sport
Ni'jlusen hef een sportcomplex det Noord verbindt mit Zuud. Hier ligt voetbalvelden, tennisbanen, een körfbalveld, een sporthal, een iesbane en openlochtzwembad De Meule. Op 't dörp bint veule sportverienings. D'r bint twie voetbalclubs, USV Nieuwleusen en SV Nieuwleusen. Ok hej een schietveriening en een motorclub. Volngs de gemiente Dalsen hef Ni'jlusen 't hoogste percentage motereigenaors van 't hiele laand.[22]
[bewark] Taal
't Dialect det ze op Ni'jlusen praot, heurt bi'j 't Nedersaksisch. Verscheiden dialectkaorten geeft an det Ni'jlusen gedieltelijk of hielemaole in 't (Zuudwest-Zuud-)Drèentse taalgebied lig. (De Oaveriesselse plaatsen Stappest, De Vaort en Slagharen ligt ok in det gebied.)[23][24][25] Mar umdet Ni'jlusen in Sallaand lig, wördt 't Ni'jlusens seins as Sallaans eziene. Zo nuumt ze de plaatselijke streektaalzanger Aalt Westerman 'de troubadour van het Sallands' .[26]
De dialectkenner Harrie Scholtmeijer rekent de taal van 't dörp niet töt 't Sallaans of Drèents, mar töt 't Noord-Oaveriessels (volngs zien indieling van de Oaveriesselse dialecten: hi'j zeg hiermit niks oaver verwaantschop mit de dialecten in Drenthe).[27] 't Noord-Oaveriessels hef (krek as 't Zuudwest-Zuud-Drèents) lange klinkers veur partie woorden die in 't Sallaans körte of uut-erekte klinkers hebt, en 't hef beveurbield gien umlaut in 't verkleinwoord. De dialectoloog Hendrik Entjes, die de leste periode van zien leben op Ni'jlusen woonden, hef an-egeben det ze op Ni'jlusen niet íen enkel dialect praot (of preutten), en dej d'r zowal Drèentse as Sallaanse invloed viendt:
- "[Nieuwleusen] heeft een oud gedeelte, in het zuiden, en een nieuw gedeelte, ontstaan toen de Dedemsvaart gegraven werd. Dat heette vroeger De Hulst. Daar had je oude boerderijen op zandkoppen die boven het veen uitkwamen. Maar De Hulst is nooit uitgegroeid tot een duidelijke veenkolonie. Nu heb ik hier indertijd RND-opnamen gemaakt [Reeks Nederlandse Dialectatlassen, red.]. Eén in Nieuwleusen en één in De Hulst. Maar nu ik die met elkaar vergelijk, merk ik dat ik indertijd in De Hulst zegslieden heb gehad die van die oudere boerderijen kwamen. En als ik naar mensen ga die afstammen van die veenmensen, van toen de Dedemsvaart gegraven werd, dan is daar een duidelijk dialectverschil. En hier zegt men dan: er is wel enig verschil tussen noord en zuid. Maar dan bedoelt men: tussen de afstammelingen van de oude bewoners en hen die hier later zijn komen wonen. [...] De oude Vechtstreek zegt bijvoorbeeld etten, maar in de Veenkolonies vind je eten. Ik denk dat dat uit Drente komt. En van die kolonietaal probeer ik iets terug te vinden. Je kunt dan van een Veenkoloniaals in Overijssel spreken."[28]
Zoas mit de Nedersaksisch dialecten in 't algemien nemp 't gebruuk van 't Ni'jlusens dialect of en wördt d'r aal meer Standaardnederlaans espreuken. Waoras ze 't nog gebruukt, giet 't aal meer op Nederlaans lieken. 't Dialect gebruukt ze of en toe in uutgaoven, zoals in 't tiedschrift van de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger. Van de woordenschat en uutdrokkings is 't ien en aander vast-elegd.[29]
Ni'j luusen mien dörpien, gedicht deur Hendrik Sterken Rzn (kiekt bi'j Schrieveri'je):
Ni'j luusen mien dörpien ik hoale van oe
En 'k blieve oe trouw as mien va en mien moe
Ja veule geslachten die deden heur wèrk
En maakten Ni'j luusen zo groot en zo stèrk
De boeren die bint er behoedzaam en bi'j
En hoalt heur bedrief van de àrmoede vri'j
Die ligt doar zo mooi ien heur gruun witte kleur
Ienvoudig en deegluk, een bloemhof d'r veur
En d' industrie die hier bedrievigheid bracht
Ni'j luusiger jonges die 't uut hebt edacht
Die gruuijden hier op tut een heel hoge stàànd
Mar bleven toch altied hier kiender van 't làànd
En woor ik ok kome en woor ik ok goa
Ni'j luusen mien dörpien det lig mi'j zo noa
Ja woor ien de wereld de plicht mi'j ok röp
Ni'j luusen blif 't dörpien woor 't hàrte veur klöpt
(1958)
[bewark] Kunnigheid
In dizze lieste vin ie bekende mèensen die op Ni'jlusen woont, of ewoond hebt.
- Anita Berry (geb. Greetje Garritse), zangeres, had een hit mit 't liedtien Middellandse Zee
- Benjamin Boers (1871-1952), communistisch predikaant
- Sander Borgers (1917-1985), NSB'er en SS'er
- Willem Jan baron van Dedem (1776-1851), financier van de Dedemsvaort
- Johan van Dorsten (1926), romanschriever
- Ali C. Drost-Brouwer (1942), romanschriefster
- Hendrik Entjes (1919-2006), hooglerer Nedersaksische taal- en letterkunde
- Manon Flier (1984), volleybalspeulster van 't Nederlaans Team
- H. van der Galiën-De Boer (1907-1988), romanschriefster
- Piet Kalteren (1939), dichter
- Joost Marsman (1974), zanger van de nederpopband I.O.S. (veurhen Is Ook Schitterend)
- Jan Arend Palthe (1727-1803), predikaant en grondbezitter
- Tjako van Schie (1961), pianist en componist
- Hendrik Sterken Rzn (1915), dichter en schriever oaver streekgeschiedenis
- Prof. Dr. Eric Sudhölter (1954) hooglerer an de Landbouwuniversiteit in Wageningen
- Prof. Dr. Jan Waterink (1890-1966), geriffemeerd predikaant; hooglerer pedagogie en psychologie an de Vrije Universiteit in Amsterdam
- Aalt Westerman (1951), streektaalzanger
- Wilhelmus Nicolaas Wolterink (1833-18..), predikaant en schriever
- Jan Zantinge (1927-1996), Drèentse schriever, underwiezer op Ni'jlusen
[bewark] Schrieveri'je
In dizze lieste vin ie boeken die oaver Ni'jlusen gaot.
- Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie
- Brouwer, Hanneke (1975), De gemeente Nieuwleusen; een morfologische studie, Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam
- Hengeveld-van Berkum, G., G. Kreule-Kok & J.W. de Weerd (samenstelling) (1992), Boerderijen toen, en nu..., Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
- Hille, H. & Th. Postma (1986), Afgescheidenen in een Overijssels dorp; anderhalve eeuw gereformeerden in Nieuwleusen
- Koman, Ruben A. (2006), Dalfser Muggen: Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente. Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o., Bedum: Profiel Uitgeverij (i.s.m. de IJsselacademie, Kampen)
- Meijerink, H.J. & E.H. Mulder (1971), Nieuwleusen in oude ansichten, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
- Meijerink, H.J. (1974), Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
- Middag, Henk (1988), Deelgebiedsbeschrijving van de gemeente Nieuwleusen, Grunning: Rijksuniversiteit Groningen
- Pereboom, Freek & Marian Pereboom (1982), Nieuwleusen in de kaart gekeken, Kampen: IJsselacademie
- Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2006), "Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen, Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink
- Steege, J. ter (1982), De kerke tot Oosterveen; Geschiedenis van de Hervormde gemeente Nieuwleusen, De Vaort: In de Roos
- Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1982), Nieuwleusen in oude ansichten deel 2, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
- Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1985), Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren deel 2, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
- Sterken Rzn, H. (1976), Ni'j luusen mien dörpien, Ni'jlusen: eigen beheer
- Varwijk, G.H. (red.) (1998), De Dedemsvaart, zijn stad, streek en dorpen, De Vaort: Boekhandel Rooseboom
- Visscher, Wim (2005), Heeren van de Ligtmis: Geschiedenis van de Leusener Compagnie, het begin van Nieuwleusen en het Oosterveen, Gouda: H&K Uitgevers
- Weerd, Jakob de (red.) (2007), Fotoboek Nieuwleusen, Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
[bewark] Verwiezings
- ↑ Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
- ↑ Gemeentegids Dalfsen 2007-2008 en 2006-2007
- ↑ 't Waterschop Groot Sallaand oaver de Hulsterplas, Beentjesgraven en aandere watergebieden in en bi'j Ni'jlusen (pdf)
- ↑ De underwiezer W.G.A.J. Röring (18..-19..) schreef: 'de dorpskerk, die in 1829 vernieuwd is, dagteekent van 1660.' (Uut Beschrijving van Overijssel en wandelingen door die provincie.) De olde karke wördden in 1829 of-ebreuken, en de ni'je karke wördden een jaor later op-ebracht. (Ds. J. ter Stege (1982). De kerke tot Oosterveen, Geschiedenis van de Hervormde Gemeente Nieuwleusen.) Meer oaver de geschiedenis van de Grote Karke
- ↑ http://www.dalfsen.nl/web/show/id=51330
- ↑ Infermaosie Leusenerfietsroute van de ANWB
- ↑ http://www.dalfsen.nl/web/show/id=47391
- ↑ Infermaosie Leusenerfietsroute van de ANWB
- ↑ Infermaosie Leusenerfietsroute van de ANWB
- ↑ De uutgaove Nieuwleusen in de kaart gekeken (kiekt under Schrieveri'je) mut een kaorte van tussen 1573 en 1592 deur Christiaan Sgroten bevatten, mit Ni'jlusen d'rop. Dizze vermelding zol dan veurofgaon an de ontginning deur de Luessener Compagnie.
- ↑ Jakob de Weerd (red.) (2007), Fotoboek Nieuwleusen, Nieuwleusen: Ni'jluusn van vrogger (foto van 't schaalmodel van de havezathe Oosterveen op bladziede 13)
- ↑ http://www.hardenberg.nl/smartsite.shtml?id=12926
- ↑ http://www.hvavereest.nl/bijlagenoud/ontwikkeling_gemeente.htm
- ↑ http://www.nieuwleusen.info/
- ↑ http://www.palthehof.nl/dorpswapen.html
- ↑ Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie (bladziede 97-101)
- ↑ http://www.kasteleninoverijssel.nl/pages/rollecate.htm
- ↑ http://www.rijwiel.net/intuni2n.htm
- ↑ http://www.rijwiel.net/unionn.htm
- ↑ Nieuwleusen: Afscheid van een zelfstandige gemeente (video), Ni'jlusen: Combi Bennink i.o.v. Gemiente Ni'jlusen
- ↑ Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie (bladziede 35)
- ↑ http://www.dalfsen.nl/web/show/id=47372
- ↑ http://taal.phileon.nl/kaart/nedersaksisch.php
- ↑ http://taal.phileon.nl/kaart/daan.php
- ↑ http://taal.phileon.nl/kaart/noordduitsland-geheel.php
- ↑ http://aaltwesterman.vdijk.info/start.php?nieuws=archief&artikel=3
- ↑ Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
- ↑ http://www.meertens.knaw.nl/vdw/2000.1/entjes.html
- ↑ Kiekt beveurbield bi'j Schoemaker-Ytsma under Schrieveri'je, of in de Dynamische Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten van 't Meertens Instituut.
[bewark] Uutgaonde verwiezings
- Webstee van de gemiente Dalsen
- Verwiezings naor Ni'jluseger verienings en evenementen
- Museum Palthehof
- Geschiedenis van de Unionfebriek
 |
