Westerkertiers

Van Wikipedie

Lokoatsie van t Westerkertiers ien Nederland

t Westerkertiers of Westerkertierders (enkeld ok wel Westgrunnegs nuumd) is n Leegsaksisch dialekt dat proat wordt ien t zonuumde Westerkertier, t zuudwesteleke part van e pervìnzie Grunnen, en ien t oosten van e Friese gemeente Kolmerland.

[bewark] Algemeen

t Westerkertiers wordt heden ten doage nog proat deur om en bie 23.000 mìnsken. Doarvan wonen hoast 22.000 ien Grunnen en zowat 800 ien Kolmerland. n Groot part van e sprekers bennen de wat oldere mìnsken, woardeur t sprekersaantal ôfnimt.

Op koarten woarop e dialekten van Nederland vermèld worden, wordt ien n groot part t Westerkertierse toalgebied omschreven as "Kolmerlands", dat n Leegsaksisch dialekt wezen zol. t Kolmerlands bestiet toalkundeg niet onder die definitsie, môr wordt tegenswoordeg aanduud as t Westerkertiers dat sproken wordt ien Kolmerland. Onterecht, omdat t Westerkertiers ien Kolmerland nauweleks andere aigenschoppen verteunt as dat ien t aangrìnzende Grunnen sproken wordt. Meugelk komt dit misverstaand deur t verwarren van t Westerkertiers mit t Pompsters van De Pomp.

[bewark] t Westerkertierse toalgebied

t Westerkertierse toalgebied wordt begrìnsd deur e Drentse pervìnziegrìns ien t zuudoosten, de Stad ien t oosten en t Rietdiep ien t noordoosten. Ien die gebieden bestiet n vloeiende overgong van t Westerkertiers noar e Grunnegse dialekten, Noordenvelds en Stadjeders; de overgang noar t Hoogelandsters, dat aan e ander kaant van t Rietdiep proat wordt, is van oldsheer minder vloeiend.

Ien t westen ìndegt t Westerkertierse gebied abrupt deurdat t Friese toalgebied begunt. t Westerkertierse gebied ien e pervìnzie Friesland geet bie t Friese plak Gaarksklooster de grìns over en lopt as n lieke lien noar Kollum toe, môr geet juust der veur noar De Pomp en dan richting t Lauwersmeer. De plakken vörmen de volgende lien: Muntjeziel, Warfstermeul en Boerem. Ien t plak De Pomp wordt t Pompsters proat dat n overgongsdialekt tussen t Fries en t Westerkertiers is. Deur e abrupte ofbrekeng van t Westerkertiers noar t Fries toe wordt der vanuut goan dat t Pompsterse toalgebied vrogger veul groter wèst het as dat t nou is.

[bewark] Dialekten

t Westerkertiers het 4 dialekten dij van noordwest noar zuudoost bennen:

• Kolmerlands
• Middaglands
• Midden-Westerkertiers
• Zuud-Westerkertiers

[bewark] Reloatsies met andere dialekten en toalen

[bewark] Reloatsies met de andere Grunnegse dialekten

t Westerkertiers wordt meesttieds as de minst-Grunnegse vörm van t Grunnings beschouwd (op t Noordenvelds noa, dat toalkundeg zien zowel tot t Grunnegs as tot t Drents heurt). Tweeklanken dij as typisch Grunnegs zien worden ("ai" en "ou"), kommen ien t Westerkertiers hoast niet veur. Woar veul Grunnegse dialekten de -ai bruken, het t Westerkertiers meesttieds de ie.

Dit verschil wordt môkt deur e geschiednis van t Westerkertier. t Het n zetke part wèst van Friesland, t is n zetke n aparte heerlekheid wèst dat staark deur Drenthe beienvloed wör en heurt nou bie Grunnen, woardeur t binnen de oorspronkelke Oostlaauwerse toalgrìns ligt. Dit môkt t juust weer n Grunnegs dialekt, deur t aksent. Toch is ien t aksent ook de overgong noar t Fries dudelk te heuren.

[bewark] De ienvloed van t Nederlands

Noast t Grunnegs, dat ien e Stad proat wordt, stiet t Westerkertiers ien vergeliekeng mit de ander Grunnegse dialekten t meest onder druk van t Nederlands. n Groot part van t toalaigense is doardeur al verloren goan. Veulaal bruukt man vörms uut t Nederlands en ver-grunnegsen t den. Dit nuumt men t regiolekt. Veurbeelden hiervan bennen:

• t Westerkertierse moek veur t Nederlandse maakte is tegenswoordeg moakte worden. (Veur moek wordt ien andere Grunningse dialekten ok wel meuk of muik bruukt)
• t Algemeen Grunnegse stevel veur t Nederlandse laars wordt tegenwoordeg voak vervongen deur leers.

[bewark] Friese substroat

Verders is ien t Westerkertiers van aal Grunnegse dialekten nog de grootste ienvloed van t Westlauwers Fries weer te vinden. n Veurbeeld is de betekenis van t woord "nuver", dat ien andere Grunnegse dialekten ok veurkomt en dan "schier" betekent. Ien t Westerkertier ken t ok "vrumd" betekenen, zo as ien t Fries. Ok geet de uutsproak laangzoam noar t Fries toe. Zo wordt de "l" veural op zien Fries uutsproken en kommen der bij bepoalde woorden n lichte "j" ien e uutsproak, bijveurbeeld Rietdjiep. n Oarege overgong is ok de sk-klank in t Zuud-Westerkertiers woar dat verder ien Grunnen meesttieds sch zait wordt; dus: skippen (schippen), skoapen (schoapen), skoel (schoul).

[bewark] Butende hìnwieze

• Informoatsie over t Westerkertiers