Nedersaksische schrieveri'je

Van Wikipedie

Wark in uutvoering / Waark ien oetvouern An dit artikel wonnen de koemende tied drok ewörk. A-j 't artikel verbeteren kunnen, do dat dan gerus!

Nedersaksische schrieveri'je is in briede zin alles wat in 't Nedersaksisch eschreven wördt, en in engere zin - waor dit artikel oaver giet - literetuur in 't Nedersaksisch. Noar dizze literetuur verwiezen as schrieveri'je hef een tredisie. 't Oaverzichtswark Drèentse schrieverij schrif hieroaver mit betrekking töt Drenthe:

' In 't Hollaands hebt we de woorden literatuur en letterkunde. In Drenthe praot we lever over schrieverij. Wat zul daor achter zitten? Bescheidenheid, maor ok 'n beetie benauwdigheid. As 'n aander 't niet zo veul vindt wat e daon hef, kan de schriever altied nog zeggen: Ach, 't was ok zomaor een vertellegie. Maor daor kan 't niet allent van kommen. Woorden wordt miesttieds niet echt kozen. Ze bint er iniens en wordt dan bruukt umdat 't past bij de umstandigheden.' ^[1]

Aj 't Nedersaksisch in 't perspectief zet van de directe veurlopers van dizze taal, 't Oldsaksisch (of Oldnederduuts) en Middelnederduuts, hej een ieuwenlange eschreven tredisie. Mar d'r hef niet zunder underbreking literaire bedrievigheid ewest: d'r bint dudelijk ofzunderlijke periodes an te wiezen.

[bewark] Oldsaksisch

't Oldsaksisch is de oldste op-eschreven vörm van 't Nedersaksisch, vast-elegd tussen de neengde en twaalfde ieuw, toe as 't oavergunk in 't Middelnederduuts. 't Wördden deur de Saksen en Angeln espreuken in wat now Zuudwest-Denemarken, Noordwest-Duutslaand en Noordoost-Nederlaand bint. De Noordzeekust bi'jlanges praotten ze Oldfries, ok in wat now de pervincie Grunning is.

't Oldsaksisch was stark verwant an 't Oldfries, Oldengels, Oldwestnederfrankisch (beter bekend as Oldnederlaans, veural espreuken in wat now Vlaandern en 't zuden van Nederlaand bint), Oldoostnederfrankisch en Oldhoogduuts. De dialecten van de Germaonen die hen Britannia oaversteuken, bint heur al vanof de viefde ieuw ofzunderlijk gaon ontwikkeln en wördt daorumme seins niet bi'j 't Oldsaksisch edaon.

[bewark] Schrieveri'je: de Heliand en de Genesis

D'r bint niet veule Oldsaksische teksten bewaord ebleven: veural bint d'r nog deupgeloften die de Saksen mossen ofleggen van Karel de Grote. Wat of d'r eschreven wördden, was miestal ok nog van de haand van niet-Saksen zoas de Fraanken, die 't Saksisch waorschienlijk mar beparkt machtig waren. De ienige literaire tekst die haoste volledig bewaord is ebleven, is de Heliand ('Heilaand'), een episch gedicht uut um-en-bi'j 825, waorvan ze mient det de Fraankische keizer Lodewiek de Vrome 't hef laoten schrieven um de toen kortsleden mit geweld bekeerde Saksen 't christelijke geleuf bi'j te brengen. 't Gedicht giet oaver 't leben van Jezus Christus, en is veerdig eschreven in de stiel van de allitererende Germaonse heldensagen. Um an te sluten bi'j de belevingswereld van de Saksen is Christus minder as een godsdienstlerer en meer as de heerser oaver zien keuninkriek op eerde of-eschilderd. Lichtkaans van dezölfde schriever is 't in fragmenten bewaord ebleven gedicht Genesis.

[bewark] Middelnederduuts

[bewark] Blui van de taal

Mit de opkommende handel, veural deur steden die heur bi'jiensleuten in de Hanze, gruuiden 't Oldsaksisch uut töt een schrief- en handelstaal. Uut dizze ontwikkeling, die zo'n honderdvieftig jaor eduurd hef, kwaamp 't Middelnederduuts naor veuren. Dizze taal wördden zo tussen de twaalfde en zestiende ieuw espreuken. De Saksenspiegel, een invloedrieke verzameling van Saksisch recht uut um-en-bi'j 1225, gef de toestaand van de taal an nao dit perces. 't Middelnederduuts verbreidden hum ok mit de verhuzings van Saksen naor de Slavische gebieden ten oosten van de Elbe, wat now noordoost-Duutslaand is. De Oost- en Noordfriezen en de Friestalige Ommelanden neumen 't Middelnederduuts oaver.

De bluiperiode van 't Middelnederduuts lag zo tussen 1370 en 1530. 't wördden de veurnaamste schrieftaal in 't noorden van Centraol-Europa. 't Was ok een lingua franca veur 't noorden van Europa, die de woordenschat van 't Deens, Noors en Zweeds slim beïnvloed hef.^[2]

[bewark] De Nederduutse literetuur in de slaopstaand

Tussen de Oldsaksische tied en de blui van de Middelnederduutse literetuur ligt een paar ieuwen daorin noordelijke schrievers veur de belletrie liever 't Middelhoogduuts gebruukten en heur schrieveri'je een slap oftreksel was van de zudelijke schrieveri'je van Walther von der Vogelweide en aandern. Claus Schuppenhauer, die 't Institut für niederdeutsche Sprache in Bremen an-evoerd hef, schrif:

'Dat harr so grootorig anfungen mit de nedderdüütsche Literatuur [de Heliand] un güng doch gau to Enn'. Vun sowat 1100 an is meist goor nich mehr nedderdüütsch schreven worrn. De sassische Adel wörr woll jümmer starker, de Karolinger harrn weniger to mellen; de Noorden reet mehr un mehr de Politik an sick un wenn sick na un na de högere Kultuur uut'n Süden an - man dat Nedderdüütsche füll door denn bi achterdaal. [...] 200 Johr meist hebbt de Nedderdüütschen den Kopp nich hoochbören mucht, so ünnerscheedlich is de Kultuur verdeelt west in't düütsche Land - keen Dichtung un keen schreven Schrift, de nedderdüütsch weer.' ^[3]

[bewark] Belangrieke literaire warken

Oorspronkelijk kwaamp de Nederduutse literetuurtaal töt ontwikkeling in 't Oostfaolse Broenswiek, daoras-e aordig wat an Hoogduutse invloeden blootstund. Later verschoefden 't zwaortepunt hen de noordelijke Hanzesteden, boômal Lübeck, daor een standerdiserende invloed van uutgunk.

't Middelnederduuts was jao een handelstaal. Daorumme ligt veule van de oavereleverde warken in de economische en poletieke sfeer, zoas oorkondes. Volngs Claus Schuppenhauer hef bi'j de Middelnederduuts praotende lu de rede en niet de kunst de overhaand:

'Richtige Dichtung, heff ick seggt, sowat, wo een sick wat uutsimmeleert un dat daalschrifft as'n Bild vun de Welt, vun sien egen Welt - so'n Oorts Schrieven finn't wi in mittelnedderdüütsche Tiet meist goor nich. Hier hett allens fasten Bodden ünner de Fööt. Nadenkern wull he woll ween, de Hansebörger, man bloots nich överspöönsch. De Welt, mag he dacht hebben, is so al gediegen noog; överdorige Grappen sünd wiß un worraftig nich nödig.' ^[4]

Toch bint d'r slim belangrieke en mangs hiel invloedrieke literaire warken in 't Middelnederduuts eschreven, al is de thematiek vake oaver-eneumen van aanderwoors (zoas bi'j Reinke de Vos, kiekt hierunder). Under de warken van dizze tied valt, in volgörde van verschienen:

• 't Paosspul van Redentin, een mysteriespul (karkelijk teniel veur 't volk) det in 1464 eschreven is in Redentin bi'j Wismer an de Oostzeekust, of meugelijk in Lübeck. D'r is mar ien haandschrift van, det ze in Karlsruhe bewaort. 't Spul hef de Latiense tiel comoedia de Christi passione et resurrectione en heurt bi'j een paospreek daorin ze de op-estaone Heer op vief menieren mit de zunne vergeliekt. Lichtkaans maakten dizze preek diel uut van de opvoering. 't Tenielstok zölf giet oaver de gebeurtenissen tussen Goede Vri'jdag en Paosken, de Ofdaling naor de helle en Christus zien oaverwinning op de Duvel en de dood.

• De Nederduutse Biebel, in 1494 in Lübeck edrokt deur Steffen Arndes. Dizze vrogge biebeldrok - ien van de drei biebeluutgaoves in 't Middelnederduuts - stiet bekend um zien schiere plaoten.

Plaotien uut de deur Hans van Ghetelen edrokte uutgaove van Reinke de Vos (Lübeck, 1498)

• Reinke de Vos, een episch dierdicht, in 1498 in Lübeck edrokt deur Hans van Ghetelen. In dit verhaal mut de loerangel Reinke de Vos hum verantwoorden veur de keunink van de dieren, de leeuw Nobel. Deur slim te liegen wet hi'j hum van alle anklachten te zuvern.
  Reinke de Vos stiet in een olde tredisie van Europese dierepiek, die löp van de Latiense Ecbasis captivi naor Nivardus zien Ysengrimus en Reinardus vulpes, de Oldfraanse Roman de Renart, 't Middelhoogduutse Reinhart Fuchs van Heinrich der Glîchezære (Hinnerk de Huichelaor) en 't Middelnederlaanse Van den vos Reynaerde. Mederne Nedersaksische bewarkings van 't verhaal bint emeuken deur Jan Naarding (Reiner Robaord) en Klaas Kleine (Reinder Robaord).^[5]
  Reinke de Vos had lieke veule success as Tiel Oelenspiegel (kiekt hierunder) en was eêm wied verbreid. Luther nuumden 't een "leêmtige parodie op 't hofwereltien" en veur Goethe was 't een "onhillige wereldbiebel". In 1544 kwaamp in Frankfurt een Hoogduutse vertaling uut. In 1752 verschienden een prozavertaling deur Johann Christoph Gottsched, daoras Goethe zien wark Reineke Fuchs op baseerden.

• De düdesche Schlömer, een giestelijke tenielbewarking van 't Elckerlijc-verhaal, eschreven deur de Holstiense pastoor en tenielschriever Johannes Stricker (um-en-bi'j 1540-1599). De undertitel van 't stok is Ein Geistlick Spil, darinne affgemalet, gewarnet und tho warer Bothe vormanet werden. De 'Schlömer' is een liederlijk levende kerel die uut de tied kump en mit zien zunden econfronteerd wördt. Hi'j hef machtige spiet, en deur zien berouw hoeft-e in 't leste toch niet naor de helle.

• Tiel Oelenspiegel, een anoniem wark, lichtkaans van de Broenswieker schriever Hermen Bote (um-en-bi'j 1450 - um-en'bi'j 1520), daorvan de oldste bewaorde kopie uut 1510/1511 stamt. 't Verhaal giet oaver de kurendriever Tiel Oelenspiegel die deur 't Heilige Roomse Riek reist en mèensen de gek anstikt. 't Wark is in Vrogmedernhoogduuts eschreven, mar woordgrappen die niet warkt in 't Hoogduuts geeft an det 't boek oorspronkelijk in 't Nederduuts is eschreven, en in Hoogduuts ummezet wördden um meer leesders te berieken.

[bewark] Deelgaank van 't Middelnederduuts

Op 't ende van de Middelnederduutse periode verleur 't Nederduuts zien anzien, kwaamp as schrieftaal op 't twiede plan, en raakten as drager van literetuur in onbruuk. Dit had benaam sociaole en economische oorzaken:

• De Hanze, die veural de taal dreug, wördden zwakker en deu 't er op 't lange leste toe (vieftiende en zestiende ieuw).
• Engelaand, Nederlaand, Denemarken en Zweden wördden geduchte concurrenten van de Hanze en verzetten heur teeng 't gebruuk van 't Middelnederduuts as internationaole handelstaal.
• Noordduutslaand raakten under de culturele invloed van Zuudduutslaand, en de lu wördden aal drokker op 't gebruuk van 't prestigieuze Hoogduuts.
• De feodaole vörsten wördden starker en zi'j steunden 't Hoogduuts.

In de zestiende en vrogge zeumtiende ieuw, de tied van de refermaosie, wördden in 't Middelnederduuts veural nog godsdienstige warken epubliceerd: biebels, catechismussen, preken, karkörders, gebeden, striedschriften en zo wieder.

[bewark] Nedersaksische schrieveri'je töt de twintigste ieuw

Uut 't Middelnederduuts is 't mederne Nederduuts of Ni'jnederduuts ontstaon. Dizze taal verdielt ze nog wieder in:

• 't Oost-Nederduuts, de Nederduutse dialecten van Noordoost-Duutslaand;
• 't Nedersaksisch (of West-Nederduuts), det ze in Duutslaand in de regel 'Platduuts' en in Nederlaand 'Nedersaksisch' nuumt. 't Oost-Nederduuts wördt mangs ok as diel van 't 'Nedersaksisch' eziene.

In 't wiedere artikel gebruukt wi'j de term 'Nedersaksisch' in briede, inclusieve zin.

[bewark] Töt halverwegens de neengtiende ieuw

In de vrogmoderne tied, töt in de neengtiende ieuw, wördden d'r in Nederlaand en Duutslaand barre weinig in 't Nedersaksisch eschreven. Wal is 't gewone volk dizze taal altied blieven praoten. Ambtenaors uut de kontreien daoras ze Nedersaksisch praot kunden 't mangs niet helpen det heur moedertaal deur de laandstaal die ze in geschrifte deuden 'henschemerden'.^[6]

In dit lange veurgebörchte veur de Nedersaksische taal wördden d'r an literetuur veural nog riemeri'je zoas brulftsgedichten eschreven. Een tredisie van boerenspullen, die rond 1550 op-ekomen was, mit de Burenbedregerie, Clawes Buer en Wo men böse frouwens fraem maken kan, bestond nog töt nao 1750. Veur zuksoort vermaak, in teengstelling töt de hogere literatuur, wördden 't Nedersaksisch nog gebruukt. 't Nedersaksisch was een stielmiddel ewörden.^[7] Dizze opvatting is hiel diep gaon zitten en is töt vandage te vienden in veule Nedersaksische schrieveri'je en aander gebruuk van de taal. 't Wördt beholden veur 't folkloristische en vake umliest mit de laandstaal. Mar 't directe, de spreektalige aord van 't Nedersaksisch, wördden ok toe-epast töt veurdiel van Nedersaksische schrieveri'je (kiekt beveurbeeld hierunder bi'j Klaus Groth).

Johann Heinrich Voß, achttiende-ieuwse schriever in en anfieteraor van 't Nedersaksisch

In 1652 keerden hum Johann Lauremberg (1590-1658) uut Rostock mit zien Veer Scherzgedichte, In Nedderdüdisch gereimt teeng de oftakeling van 't Nederduuts. Mar lichtkaans mak 't 'ongebrukelijke gebruuk' van 't Nedersaksisch veur dizze satirische gedichten zölf diel uut van de satire. Lauremberg schreef wieder Hoogduuts.^[8]

Bernhard Raupach (1682-1745) leut hum in 1704 oaver 't zölfde underwarp uut in zien in Rostock uutegeben wark (in 't Latien!) De linguae Saxoniae inferioris neglectu atque contemtu injusto ('Oaver 't onrechtveerdige verslontern laten en verachten van de Nedersaksische taal').

Johann Heinrich Voß (1751-1826), een dichter en vertaler uut 't hudige Mekelnbörg-Veurpommern, publiceerden in zien Musenalmanach (1776-77) twiej Veerlander Idyllen in 't Nedersaksisch: Up den Weg na Wansbäk (De Geldhapers) en De Winterawend. Mar hi'j slaagden d'r niet in een 'dialectoaverstiegende' Nedersakisische literetuurtaal an te fietern.

De schilder Philipp Otto Runge (1777-1810) leverden an de breurs Grimm in 't Veurpommers 't bekende sprokien Von den Fischer un siine Fru, oaver de visser die in een pispot woont en een vis vangt die as dank veur zien vri'jlating een wens van de visser zien vrouwe in vervulling gaon lat: um in een echt huus te wonen. 't Olde mèense dringt steeds opni'j bi'j heur man an det-e nog meer wensen zol, tötdet de vis d'r genog van hef en teeng de visser zeg: "Ga man hen. Se sitt all weder in'n Pissputt."

[bewark] Opleving

Vanof de twiede helfte van de neengtiende ieuw maakten de Nedersaksische schrieveri'je een belangrieke opleving mit. Zowal in Nederlaand as in Duutslaand kwaamp d'r een ni'je belangstelling veur 't Nedersaksisch, die op literaire wieze (vertellegies, dichteri'je, romans) en aandere menieren (woordenliesten, opbewaoren van de grammatica) uutedrokt wördden. Bekende exponenten van de Nedersaksische schrieveri'je bint dan, op volgörde van geboortejaor, Fritz Reuter (1810-1874), John Brinckman (1814-1870), Klaus Groth (1819-1899) en Harm Tiesing (1853-1936).

[bewark] Fritz Reuter

Fritz Reuter kwaamp uut Stavenhagen in 't hudige Mekelnbörg-Veurpommern. Hi'j gunk op de Universiteit van Jena en kwaamp in 1833 um poletieke redens in 't gevang; in 1840 wördden hi'j in vri'jheid esteld.

Reuter zien eerste uutgaove was de bundel Läuschen un Riemels (anekdotes en riemen, 1853), evolgd deur een twiede verzameling in 1858. De bundel wördden aordig positief ontvangen en op-evolgd deur Polterabendgedichte (1855) en De Reis nach Belligen (1855). Dit leste wark is een humoristisch gedicht oaver de aventuren van een köppel Mekelnbörger boeren die hen België wilt um achter de geheimen van een hoogontwikkelde beschaving te kommen, mar die nooit ankoomt.

Reuter wördden voltiedschriever; zien belangriekste warken bint wieder Kein Hüsung (dörpsepos, 1858), Hanne Nüte un de lütte Pudel (varzen, 1860) en een riege vertellegiesbundels (1860-1866: Olle Kamellen, Ut mine Festungtid, Ut mine Stromtid, Dörchläuchting). 't Bint slim leventige mementopnaomes uut Reuter zien eing umgeving en de Duutse geschiedenis, zoas de opstaand tegen Napoleon. Zien verzameld wark kwaamp in de jaoren achttienzestig uut en van zien beste wark, Ut mine Stromtid, wördden in 1878 een Engelse vertaling uutegeven. Reuter zien schrieveri'je waren de mèensen, ok buten 't Nedersaksische taalgebied, besunder drok op. Zo populair hef nog niet weer iene ewest wel Nedersaksisch schrif. De hooglerer Duuts Wolfgang Stammler hef eschreven: ' 't Personage van inspecteur Bräsig (in de Stromtid) is in de eretempel van de wereldliteretur op-eneumen, daoras de staandbeelden van Don Quichote en Dr. Faust naost Reinke de Vos en Tiel Oelenspiegel staot.'^[9]

[bewark] John Brinckman

'Kasper Ohm up sin Ross' (Rostock), een beeld uut de negentiende-ieuwse Nedersaksische schrieveri'je

John Brinckman uut Rostock kwaamp - krek as Fritz Reuter, mar minder lange - in de gevangenis um poletieke redens. Hi'j perbeerden een ni'j leven te begunnen in de Verienigde Staoten, mar keerden uut wèenst of um gezondheidsredens terogge hen Mekelnbörg. Daor was-e underwiezer. Hi'j leerden Engels, Fraans en Latien en gaf privéles Spaans. Hi'j zetten hum ok in veur maotschoppelijke hervörming.

Vanof 1854 schreef Brinckman Nedersaksische gedichten en vertellegies. Meer en meer volk kwaamp mit zien wark in de kunde, mar pas nao zien dood kwaamp 't grote succes. Zien warken bint, under aandere, Kasper Ohm un ick (zien herinnerings as baandrekel in Rostock, 1855-1868), Vagel Grip (gedichten, 1859), Voß un Swinägel (vertellegies, 1854), Mottche Spinkus un de Pelz (humoristisch verhaal oaver Jeuden in Güstrow) en Von Anno Toback (zeevaardersroman). Zien verzamelde wark wördden in 1900 uutegeben.

De criticus Paul Fechter hef oaver John Brinckman eschreven: ' Zien beroemdste boek 'Kasper Ohm un ick' stiet naost - en diels zölfs baoven - [Fritz] Reuter zien 'Stromtid'. In de persoon van de olde kaptein Pött, de ienige waore Oostzeevaarder uut de Duutse fictie, zit meer kracht ... as in Onkel Brösig of zien schöpper.' ^[10]

[bewark] Klaus Groth

Klaus Groth schreef de klassieke Nedersaksische dichtbundel Quickborn (1852)

Klaus Groth, een schoelmeister uut Heid in Dithmarschen, schreef de dichtbundel Quickborn. Volksleben in Plattdeutschen Gedichten ditmarscher Mundart (1852). Hi'j wördden d'r vortdaolijk bekend mit. In zien gedichten drokt Groth 't noordelijke plattelaandsleven uut. Zien leesders wördden heur bewust van de uutdrokkingskracht en esthetische kaante van 't Nedersaksisch.

In Kiel warkten-e mit perfesser Karl Müllenhoff an 't opschrieven van de Platduutse grammatica en spelling. In 1856 kreeg-e een wetenschoppelijke graod an de Universiteit van Bonn, en in 1858 vestigden hi'j hum in Kiel as privatdozent in de Duutse literetuur en talen. Groth stelden det wat 't Nedersaksisch an abstraherend vermogen tekortschöt, vergoed wördt deur de zinnelijke trefzekerheid van de taal. Mar hi'j vund det zien collega-schriever Fritz Reuter 't Nedersaksisch teveule gebruukten um dommige, voele volksfeguren uut te beelden. Reuter schreef hum terogge det heur mienings lieke veule verschilden as heur dialecten.

Groth schreef ok vertellegies en jeugdherinnerings. Hi'j wördden in 't Standerdduuts vertaald en zien verzameld wark wördden bi'j zien leven uutegeven. De componisten Johannes Brahms en Arnold Schönberg hebt veule van zien liedties op meziek ezet.

[bewark] Harm Tiesing

Harm Tiesing uut Börger warkten van jongsofan op de boerderi'je. Hi'j ontwikkelden hum deur zölfstudie. Hi'j had een bulte karkelijke en sociaole functies: jaken, gemienteraodslid, ambtenaor bi'j de börgerlijke staand en sikketaoris van 't waterschop en de Gezondheidscommissie. Oaver laandbouw- en volkskundige underwarpen schreef-e meer as duzend stokken in kraanten, tiedschriften en almenakken. Hi'j schreef ok Drèentse tenielstokken en inkele gedichten, mar veural bekend bint zien dörpsnovelles in fulletonvörm. Drei daorvan, zowat hielemaole Drèentstalig, kwamen nao zien dood in boekvörm uut: Marthao Ledeng, de bloem van 't daarp (fulleton van 1892/93), Over de Hunse [hoe Veenholtens volk d'r leefde] 'n vertelling veur 't Drèèntsche volk (fulleton van 1901/02) en Zien broed verloren (fulleton van 1902/04).

Tiesing wördt niet herinnerd as schöpper van grootse literetuur, zoas det de hierbaoven enuumde negentiende-ieuwse schrievers waren. 't Oaverzichtswark Drèentse schrieverij nuumt hum 'As schriever mislukt' , mar voegt daoran toe: 'as opbewaorder van aolde gebruken, hef e een weerde die zien gelieke haost niet kent. [...] As 'n fienschilder beschreef e ho of 't zat, ho of 't gung en ho of 't was. Hij legde een leefwieze vast van 'n heul gewest as 'n socioloog in 'n tied doe ze van zuks agil nog niet heurd harren.' ^[11] Dizze schrieveri'je van mangs beparkte literaire kracht, mar vol beschrievings van 't volksleven en vol mandielige gevulens, vi-j ok in de twintigste ieuw bi'j een köppel Nedersaksische dichters en romanschrievers. Zi'j hebt 't veurbereidend wark edaon veur de meer experimentele, persoonlijke en ni'jmoodse Nedersaksische schrieveri'je vanof de twiede helfte van de twintigste ieuw.

[bewark] Wiedere schrievers en anfieteraors

Staandbeeld in Coevern van de 'drie podagristen': zi'j zörgden veur publicatiekenalen veur de Nedersaksische schrieveri'je

De negentiende ieuw was er iene van 't oprichten van regionaole almenakken en tiedschriften, die as de vrogste publicatiekenalen dienden veur de ontwakende Nedersaksische schrieveri'je. D'r was vanuut de Romantiek slim veule belangstelling veur volksgebruken en streekeigen. Een veurbeeld van dizze belangstelling levert de 'drie podagristen': 't pseudoniem van de uutgever D.H. van der Scheer (1791-1859), de schriever Harm Boom (1810-1885) en de predikaant A.L. Lesturgeon (1815-1878). Under dit pseudoniem publiceerden zi'j in Coevern heur reisverhalen oaver Drenthe, vol wederwaardigheden oaver de zeden, gebruken en taal van 't volk.

Heur reisverslagen en wiedere schrieveri'je en uutgeverswark waren volngs de literetuurhistoricus Hendrik Nijkeuter 'een stimulans tot het verhogen van het literaire niveau in Drenthe' .^[12] Rouke Broersma schrif in de bloemlezing Scheupers van de taol oaver de drie podagristen: 'Zij waren bepaald geen enghartige regionalisten, maar eerder ruimdenkende kosmopolieten, die, in overeenstemming met de toenmalige tijdgeest, de Romantiek, en vanuit een brede internationale oriëntatie, erkenning zochten voor het streekeigene, dus ook voor streektaal en streekliteratuur. Ze onderzochten, studeerden, schreven, zetten anderen aan tot onderzoek, studie en schrijven, ze ontwikkelden publicatiekanalen (uitgeverij, krant, almanak). De Drentse literatuur is begonnen.'

[bewark] Zie ok

• Kopstôkken

[bewark] Rifferenties

1. ↑ Stieneke Boerma en Rouke Broersma (1993). Drèentse schrieverij. Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek.
2. ↑ Einar Haugen (1984). Die skandinavischen Sprachen. Hambörg. ISBN 3-87118-551-5
3. ↑ Nedderdüütsch Dichten - ehrgüstern, güstern un vundaag: Eenmaal verdwars dör uns' Literatuur
4. ↑ Nedderdüütsch Dichten - ehrgüstern, güstern un vundaag: Eenmaal verdwars dör uns' Literatuur
5. ↑ Van dizze beide bewarkings bint fragmenten op-eneumen in Scheupers van de taol: bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003, samen-esteld en in-eleid deur Rouke Broersma (2003). Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek
6. ↑ Stieneke Boerma en Rouke Broersma (1993). Drèentse schrieverij. Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek.
7. ↑ Nedderdüütsch Dichten - ehrgüstern, güstern un vundaag: Eenmaal verdwars dör uns' Literatuur
8. ↑ Nedderdüütsch Dichten - ehrgüstern, güstern un vundaag: Eenmaal verdwars dör uns' Literatuur
9. ↑ Arbeidsgrupp Nedderdüütsch för Sleswig-Holsteen
10. ↑ Paul Fechter (1956). Geschichte der Deutschen Literatur. Gütersloh: Bertelsmann Verlag.
11. ↑ Stieneke Boerma en Rouke Broersma (1993). Drèentse schrieverij. Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek.
12. ↑ Hendrik Nijkeuter (2001). De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond" : literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956. Grunnen: RUG (dissertatie, p.23)

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.