Rasisme
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Rasisme er ei nemning som vanlegvis blir bruka om eit syn som hevdar at somme «rasar» av menneske er mindreverdige andre. Konsekvensen av eit slikt syn blir diskriminering, åtskiljing, fordriving og i verste fall folkemord.
Blant historiske døme på samfunn med institusjonalisert rasisme kan nemnast:
- Sørstatane i USA, der dei først hadde slaveri (til 1865) og sidan segregasjon (åtskiljing) og systematisk diskriminering av afro-amerikanarane i hundre år til.
- Nazi-Tyskland, der jødar og sigøynarar vart utsette for systematisk diskriminering, åtskiljing, fordriving og til slutt folkemord (Holocaust).
- Apartheid-regimet i Sør-Afrika, som vara heilt til 1994. Apartheid tyder åtskiljing, men folkegruppene var ikkje berre åtskilde, men òg sterkt ulikebehandla, med dei svarte på botnen.
Innhaldsliste |
[endre] Rasismedefinisjonar
[endre] Rein rasisme
Den reine rasismen hevdar at liksom kollektive ytre eigenskapar som hudfarge er ulike og arvelege, gjeld det same for indre eigenskapar som intelligens, ærlegdom og anna. Dei svarte vart såleis sedde på som mindre intelligente og meir styrlause enn kvite, og jødane som sluare og vondare enn såkalla ariske folkegrupper.
Når slike indre eigenskapar blir sedde på som kollektive for heile folkegrupper og arvelege gjennom genane, er det tale om rein rasisme, og ofte det ein kan kalle eit biologisk samfunnssyn. Desse irrasjonelle haldningane kan òg bli freista «prova» kvasi-vitskapleg.
[endre] Utvida rasisme
Det er eit spørsmål om eit sterkt negativt syn på andre kollektiv, som til dømes kulturelt eller religiøst definerte folkegrupper, kan kallast rasisme eller ikkje. Var til dømes den kristne, religiøst grunngitte anti-semittismen (eller kanskje rettare, anti-judaismen) òg ei form for rasisme? Eller var han annleis dersom jøden da i prinsippet kunne fri seg frå tyninga ved å konvertere? Var dei etniske reinsingane i det tidlegare Jugoslavia – frå både serbisk, kroatisk, bosniakisk og kosovo-albansk side – utslag av rasisme? Ein definerte kvarandre kulturelt og religiøst, men anten ein ville dette eller ikkje, så kunne ein ikkje unnseie seg opphavet sitt, og såleis sleppe forfølginga frå motparten. Eller kva med det å hysa generelt hat mot muslimar? Eit slikt hat vil råka alle som ein stad vert rekna som muslimar – religiøse som ureligiøse, politiske islamistar eller upolitiske, valdelege som uvaldelege.
[endre] «Omvend» rasisme
Omvend rasisme er det same som å overkompensera for sine eigne rasistiske haldningar. Den omvende rasisten kan gjerne sjå på seg sjølv som tilhøyrandeein rasistisk tradisjon, som vedkomdane gjerne trur seg å ha teke avstand frå, men som likevel umedvite piplar fram gjennom haldningar og handlingar. Ein «omvend» rasist kan ha dei beste intensjonar, men likevel handla rasistisk – dvs utifrå rase. Som ideal skal alle menneskje handsamast likt og takast på same alvor. Men den «omvende» rasismen kjem frå einskilde og grupper som meir eller mindre medvite set seg sjølv høgt, og som frå denne «høgda» deler ut føremoner til den og dei som ein ser ned på, gjerne utan at den ein ser ned på har bede om ei slik «positiv» handsaming. Den omvende rasisten vert gjerne «skuffa» over at tiltaka ikkje vert verdsette av dei han (umedvite) ser ned på. Den omvende rasisten skjønar ofte ikkje sjølv sin eigen rasisme. Dette viser eit viktug aspekt ved rasisme: Den diskriminerande er ofte sjølv ikkje klår over sin eigen rasisme, mellom anna p.g.a dei rasjonaliserande forklaringane som rasistene often finn fram til for å forklara eigne haldningar.
Ei sida ved den omvende rasismen er at den diskriminerte sjølv kan internalisere det mindreverdet som ligg i rasismen og godtaka han som «det naturlege».
[endre] Definisjonskritikk
[endre] To synsvinklar
Det kan setjast opp to ytterkantar når ein skal slå fast kva rasisme er eller om nokon er rasist:
- Rasisme skal berre brukast om det klart biologisk grunngitte synet omskrive ovanfor (rein rasisme).
- Kulturelt-religiøst grunngitt hat kan òg fungere som rasisme og må difor takast med i rasismeomgrepet.
Det fyrste synet legg vekt på at grunngivinga er biologisk fundert. Det andre synet legg vekt på at det finst eit hat mot eit nærare fastlagd kollektiv.
[endre] Kritikk av todelinga
Framstellinga av den «reine» biologiske rasismen har lett for å verta litt for teoretisk. Har det nokon gong funnest menneske som var i ærleg tvil om i kva grad dei skulle verta rasistar eller ikkje, og som – etter å ha lese (kvasi-)vitskaplege bøker om emnet, valde å verta rasistar? Når me t.d. ser på den norske soga, der forsking på hovudskallar og andre populære raseteori-inspirertetiltak har gjort at t.d. Univsersitetet i Oslo har hatt samiske skjelett og hovudskallar i sine gøyme fram til i dag, så kjem me lett fram til at jamvel om ein grunngav det vitskapleg og biologisk, så låg det andre – kann henda umedvitne – haldningar attom. Vitskapen vart anten berre eit uærleg skalkeskjol, eller så lurde ein beint fram seg sjølv til å tru at dei rasistiske haldningane og handlingane var rasjonelle og fornuftige.
Det har difor støtt vore tale om ei form for kulturell eller religiøs rasisme. Og den reelle usemja i dag når det gjeld kva som er rasisme, går innanfor den kulturelt-religiøst forståtte rasismen. Aktuelle problemstellingar er skiljet mellom folk og religion (strid om ein skal sjå på alle muslimar – som jo utgjer ei mengd folkeslag – som eitt kollektiv – gjeld då det same for kristne?), og skiljet mellom hat og kritikk (kva tid vert kritikk av t.d. hijaben og burkaen ei hathandling?) At ordet rasisme ikkje er serleg dekkjande kan nyordet «hat-kriminalitet» vera eit døme på. Dette ordet dekkjer òg hathandlingar mot t.d. homofile. Det var den same pseudovitskaplege ideologien som låg attom at både jødar og homofile vart sende til dei tyske konsentrasjonsleirane. Men bør me ikkje av den grunn heller leita fram eit meir dekkjande ord, enn òg å kalla hathandlingar mot homofile for «rasisme»?
[endre] Rasisme som politisk ord
Sidan rasisme ofte rettar seg mot visse kollektiv, og desse kollektiva ofte kjempar om og for relle verde, rettar og politisk makt, så kan ei rasistisk haldning gjerne vera tufta på høgst rasjonelle politisk saker. Å få aksept for at einkvan eller eit kollektiv er rasistisk, er difor eit mektig politisk våpen. Dermed kjem det paradokset at det å kalla nokon for rasist kan ha ei like stemplande effekt som dei handlingane og haldningane som ein på denne måten ynskjer å kjempa imot. På den måten kan det å nytta ordet «rasisme» ha motsett effekt – det kan tilsløra reelle politiske stridsemne. Somme ser t.d. på palestinarane som rasistiske mot jødane. Andre meiner at hovudsaka er at palestinarane p.g.a Israel vantar sine eigen stat og at berre dei får ein stat, så minkar hatet mot jødane. Eit anna døme er noverande Serbia. Det var påstanden om rasisme i form av etnisk reinsing som gjorde at NATO gjekk inn i den serbiske provisen Kosvo-Metohia. Det var òg skuldingar om rasistisk vald frå kosovo-albanarane si side som gav støyten til den politiske karriera til Slobodan Milosevitsj. Heller ikkje Adolf Hitler var framand for å setja fram påstandar om urettvise mot tyskarane – noko som vart eit mektig grunnlag for hans makt og maktmisbruk. Òg bak 11. september 2001 låg det, slik mange ser det, ein påstand om urettvise. Og svaret frå mange har difor òg vore at me no må retta opp i dei urettvisene som kanhenda serleg muslimar har eit auga for – så som palestinakonflikten.
Etter 11. september 2001 er det mange muslimar som meiner at dei, som muslimar, vert utsette for rasisme og rasistisk mistenkjeleggjering. Samstundes er det mange andre som meiner å kunna peika på det motsette – at ytringsfridomen no ofte vert avgrensa av omsyn til det å kunna varetaka «husfreden» mellom muslimar og (hovudsakleg) kristne. Bruken av ordet «rasisme» i desse samanhengane er gode døme på at det bak orda løyner seg ein kamp om reelle politiske, religiøse og sosiale verdiar – at det har ein politisk verdi å kunna vinna gjennom med ein merkelapp som «rasisme».
[endre] Rasisme i Noreg
Døme på rasistisk handsaming av folkegrupper i Noreg kan vera Den norske staten si handsaming av dei reisande, av samane og av jødanane i Noreg under Andre verdskrigen.
[endre] Bakgrunnsstof
 |
Tvilsame påstandar utan kjelder vil bli fjerna. |
