Pireus

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

**Pireus**
Plassering
Pireus hamn
Pireus
Styresmakter
Land Periferi Prefektur	Hellas Attika Pireus prefektur
Busett sidan	2600 fvt.
Geografi
Flatevidd - By - Storbyområde	10,865 km² 50,417 km²
Innbyggjarar - By (2001) - folketettleik - Storbyområde	175 697 16,2/km² 466 065
Koordinatar	37°57′0″N 23°38′0″EKoordinatar: 37°57′0″N 23°38′0″E
Høgd over havet	2 - 6,6 m
Diverse annan informasjon
Postnummer	185 xx
Telefon-retningsnummer	210
Heimeside: www.pireasnet.gr

Pireus (gresk: Πειραιάς, Peiraiás; i antikken/katharevousa: Πειραιεύς, Peiraieús, på mange andre språk Piraeus) er ein by i Attika i Hellas, like sør for Aten. Han er hovudstad i Pireus prefektur og er ein del av storbyområdet til Aten. Dette var hamna til Aten i antikken og vart vald som den moderne hamna då Aten vart grunnlagd på ny i 1834. Pireus er den største hamna i Europa (og den tredje største i verda) i forhold til passasjertransport, og handsamar om lag 19 millionar passasjerar årleg.

Innbyggjartalet til Pireus dimos (kommunen) (Δήμος Πειραιώς) er om lag 175 000. Pireus prefektur, som inkluderar nokre av øyane i Saroniabukta, har eit folketal på rundt 540 000.

[endre] Historie

[endre] Antikken

Pireus har vore busett sidan om lag 2600 fvt.^[1] Namnet Pireus tyder om lag «staden ved passasjen». Tidleg i antikken var Pireus ei steinete øy som var forbunde til fastlandet via ei smal landstripe, som var oversvømt det meste av året. Dei få gongane ho tørka opp vart det henta salt frå sletta. Derfor vart ho kalla «Halipedon» (saltslette) og den gjørmete jorda gjorde det vanskeleg å ferdast her. Landstripa fekk stadig tilført avleiring og vart til slutt tørrlagt og etter kvart trygg å fare på. Det var då Pireus vart ei viktig djupvasshamn, og den eldre og grunnare hamna i Faleron gradvis forsvann.

Themistokles var den første som rådde atenarane til å nytte seg av denne hamna, i staden for den ved Faleron. Han venta eit nytt åtak frå persarane (etter slaget ved Marathon) og bygde store festningsverk rundt Pireus, som gjorde hamna til ei militærhamn i 493 fvt.. Skipsverfta som då vart grunnlagd bygde den mektige athenske flåten, som utmerka seg under slaget ved Salamis. I 460 fvt bygde Kimon og Perikles ferdig festningsverka då Pireus vart forbunde til Aten via Dei lange murane. Den opphavlege byen Pireus vart planlagt av arkitekten Hippodamos i det kjende rutenettet han fann opp, sannsynlegvis under Perikles. Hovudagoraen vart kalla opp til ære for han.

Under peloponnesarkrigen var Pireus ei stor athensk hamn. I 404 fvt. vart Munykhia erobra av Thrasybolos og dei i eksil frå Fyle, og under slaget ved Munykhia vart fylearane slått av Dei tretti tyrannane i Aten. Dei tre største våpenlagra i Pireus var Munykhia, Zea og Kanthraos, som innehald 82, 196 og 94 skip på 300-talet fvt.. Som ein hamneby fulgte Pireus skjebnen til Aten. Etter peloponnesarkrigen var over vart Aten okkupert av Sparta. Bymurane rundt Pireus vart rive ned, og trierene i hamna vart anten teke av spartanarane eller brend.

Etter at demokratiet vart gjeninnført bygd Konon opp at bymurane i 393 fvt., gav pengar til templa for Afrodite Euploia, heilagdomen til Zevs Soitros og Athena, og bygden den vidkjende Skevothiki av Filon. Byen vart derimot snart øydelagd av den romerske Sulla, som erobra Pireus i 86 fvt.. Øydelegginga var totalt i 395 evt. då gotarane under Alarik I. I tida under Austromarriket vart hamna i Pireus nytta i fleire periodar, men han låg langt frå hovudstaden Konstantinopel.

[endre] Den osmanske perioden

I 1456 vart han kjend som «Aslan Liman» av tyrkarane (Løva si hamn) på grunn av marmorløva som stod der det gamle rådhuset seinare vart bygd.^[1] Marmorløvar vart flytta og stole i 1688, under Francesco Morozini sitt felttog mot Aten, og bar ho til Arsenale di Venezia der ho framleis står i dag. Ein kopi av løvestatuten er utstilt ved Pireus arkeologiske museum.

I tida under Det osmanske riket vart Pireus nesten forlatt, bortsett frå ein liten busetnad rundt St. Spyridonas kloster.

[endre] Det moderne Hellas

Attiko Metro stasjon i Pireus.

Då den moderne greske staten vart oppretta i 1832 med Aten som hovudstad, vart hamna igjen ein viktig stad og utvikla seg til eit stor handels- og industrisenter. Folk flytta til byen igjen og han vart raskt den største hamna og den nest største byen i Hellas. Nærleiken til Aten var sterkt medverkande til dette. Byen blømde og flotte bygningar vart oppretta. Ein av dei, som framleis står i byen, er teateret. I dag er Pireus den tredje største byen i Hellas og den største hamna.