Julesongar

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Eit barnekor med nissehuer opptrer med julesongar.
Foto: Ethan Lindsey

Julesongar er songar av varierande innhald og form som har til felles at dei særleg blir framførte eller spela i tida rundt jul. Dei har ofte eit innhald som minner om jula, til dømes ved å visa til Jesusbarnet, juleevangeliet, julefeiring eller vinter, men kan også vera knytta til høgtida gjennom tradisjon, utan å ha noko eigentleg juleinnhald. Mange julesongar er folkeeige som er kjende og blir sungne av store delar av eit samfunn. Dei kan dimed kallast «ekte» folkemusikk.

På same måte som julemat og julepynt følger julesongar ulike tradisjonar innan ulike land og språksamfunn, men mange av dei finst også på fleire språk og er spreidde rundt i heile verda. Fleire julesongar har røter tilbake til mellomalderen, medan andre er kome til i nyare tid. Særleg på 1800-talet blei det skrive mange nye julesongar som kom med i skandinavisk tradisjon.

[endre] Bakgrunn

Dei opphavlege notene til «Glade jul» (tysk «Stille Nacht»), som blei skriven på 1800-talet.

Den kristne julesongtradisjonen går tilbake til kyrkjelege julespel og feiringar av juletida, som tok til i mellomalderen. Nokre av dei moderne norske julesongane, som «Eit barn er født i Betlehem» og «Eg synger julekvad», stammar frå denne tida. Julesongane og -salmene feira den underbare fødselen av ein frelsar slik han blei skildra i juleevangeliet. Ein annan, minst like gammal tradisjon er muntre julesongar utan kristeleg innhald, til dømes songleikar som «Reven rasker over isen» eller «Så går vi rundt om en enebærbusk».

Fleire julesongar kom til på 1800-talet, då den opphavleg tyske skikken med å gå syngande rundt eit juletre breidde seg. Som dei eldre songane la også desse vekt på hendingane omtala i juleevangeliet. Men det blei også laga songar utan religiøst innhald, som «På låven sitter nissen».

I løpet av 1900-talet blei julesongar spreidde ved hjelp av massemedia, og slik kunne både artistar sine innspelingar av julesongar og nyskrivne songar og breiast raskt utover verda. Den gamle julesongen «O helga natt» med si kjende innspeling av Jussi Björling si framføring og nyare «White Christmas», først og fremst sungen av Bing Crosby, er døme på dette.

[endre] Bruk

Ein syng særleg julesongar når ein går rundt juletreet julaftan og på juletrefestar eller ved kyrkjebesøk i samband med jula. Julebukkar framfører julesongar for å få julebukkløna si, og kor kan opptre ute blant folk eller på konsert til støtte for seg sjølv eller andre.

Musikkutøvarar kan i tillegg til å halda julekonsertar spela inn singlar eller plater med julesongar. Songane vert òg mykje spela på radio, fjernsyn og i kjøpesenter i heile juletida.

[endre] Norske julesongar

Julesong	Tekst skriven	Opphavleg språk	På nynorsk	På bokmål	Tema
«Det hev ei rose sprunge»	1500-talet	Tysk	1900	?	Frelsar, vinter, rose
«Det kimer nå til julefest»	1810	Dansk	-	(dansk 1810)	Frelsar, song
«Det lyser i stille grender»	1931	Norsk	1931	-	Barn, frelsar, juleevangeliet, lys
«Du grøne, glitrande tre»	1866	Dansk	1906	1910?	Frelsar, juletre, stjerne
«Eg er så glad kvar julekveld»	1859	Norsk	1906	1859	Frelsar, glede, julefeiring, lys, song
«Eg synger jolekvad»	1300-talet	Latin	-	1905	Frelsar, song
«En stjerne skinner i natt»	1992	Norsk	-	1992	Englar, fred, frelsar, song, stjerne
«Eit barn er født i Betlehem»	1500-talet	Latin	1905	(dansk 1850)	Frelsar, juleevangeliet
«Fager er den himmel blå»	1840	Dansk	1900	(dansk 1840)	Frelsar, fred, englar, juleevangeliet
«Fager er jordi»	1600-talet	Tysk	1905	(dansk 1850)	Frelsar, fred, englar, juleevangeliet
«Frå høge himmel kjem eg ned»	1535	Tysk	?	(dansk 1850)	Frelsar, fred, englar
«Glade jul»	1818	Tysk	1906	(dansk 1850)	Frelsar, fred, glede, englar
«Her kjem me, dine arme små»	1732	Dansk	1881	(dansk 1732)	Frelsar, tilbeding
«Joleklokkor over jordi»	1923	Norsk	1923	-	Frelsar, fred, klokker
«Kimer, I klokker»	1856	Dansk	-	-	Frelsar, klokker, julefeiring
«Kling no, klokka»	1889	Norsk	1889	-	Frelsar, englar, juleevangeliet, klokker
«Mitt hjerte alltid vanker»	1732	Dansk	-	(dansk 1732)	Frelsar, juleevangeliet
«Musevisa»	1949	Norsk	-	1949	Julefeiring, dyr
«Nå tennes tusen julelys»	1898	Svensk			Frelsar, glede, lys
«På låven sitter nissen»	1911	Norsk	-	1911	Dyr, graut, julefeiring, nisse
«Reven rasker over isen»	1600-talet eller tidlegare	Skandinavisk	?	?	Dyr, korleis ein gjer noko
«Så går vi rundt om en enebærbusk»	?	Norsk	1899	?	Julefeiring, korleis ein gjer noko
«Å jul med di gleda»	1800-talet	Dansk	1906	(dansk)	Julefeiring, glede, song