Julepynt
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Foto: Nevit Dilmen
Foto: Dagmar Anders
Julepynt er kjøpte eller heimelaga ting av til dømes stoff, metall, plast eller ting frå naturen som blir brukt til å pynta og setta opp tablå med i heimar og på mange offentlege stader til jul. Pynten symboliserer at ein er inne i ei annleis tid, juletida.
Julepynt har ofte gilde fargar og er gjerne lysande eller glitrande. Han kan ha gamle motiv som har med heidensk julefeiring å gjera, eller ha nyare, kristen symbolikk, som i nokre høve er påverka av jødisk tradisjon. Elles er det vanleg å pynta med ting som ein meiner typisk høyrer jula til. Det blir brukt ei rekke ulike motiv til å pynta med, både figurar med eldgamle opphav, som julebukk, adventslysestake eller julekrybbe, og nye, som snømenn, mus eller bokstavar som formar juleord.
Innhaldsliste |
[endre] Medium
[endre] Lys
- Sjå òg julelys
Jula er kjend som ei lyshøgtid, og både elektriske og levande lys er mykje brukte i julepyntinga. Lys kan stå som symbol for Jesus, «verdas lys», eller ha den meir praktiske funksjonen å lysa opp i mørketida.
Frå gammalt av høyrde særskild fine, høge og klårtbrennande, heimelaga talglys og kyrkjelys av bivoks til juletida. På 1800-talet blei dei gamle lystypane gradvis erstatta av stearinlys. Det er fortsatt vanleg å pynta med raude eller dekorerte stearinlys til julemiddagen, og å brenna lilla adventslys eller kalenderlys i adventstida.[1]
Med utbreiinga av elektrisitet tok ein også i bruk elektrisk lys i pyntinga. Amerikanaren Edward H. Johnson, som arbeidde med glødelampeoppfinnaren Thomas Edison, skal ha vore den første som hengde elektriske lyspærer på eit juletre, i 1882. I løpet av 1900-talet blei elektriske julelys vanlege og blei også brukte utandørs, med lyspærer i tre og som leikne lys i ulike fargar og figurar, og blinking eller funkling er vanlege verkemiddel.
Som ei vidareføring av lysa bruker ein ei rekke materiale som kastar lyset vidare. Glas er eit tradisjonelt materiale for julekuler og andre oppheng. Metall og blank plast kan også nyttast. Glitter blir brukt som eit ytste lag for å få jula til å vera mest mogleg lysande.
 Levande lys i ein adventslysestake. |
 Vindaugslys i form av ei stjerne. |
 Juletre som lyser ved hjelp av ein USB-utgang. |
 Farga julelys montert på ein regnfrakk. |
[endre] Tekstil
Mykje julepynt er laga av tekstil, av alt frå barn i barnehagealder til profesjonelle kunstnarar. Ein kan til dømes strikka eller hekla små figurar og symbol til å pynta med eller henga i juletreet. Det er vanleg å henga opp eller legga ut broderte dukar og andre klede med julemotiv, som klokkestrengar eller gardin.
Medan det er vanleg å stasa seg opp i finklede til julemiddagen, kan ein velja å bruka klede med julemotiv, som genserar eller slips, til «julekvardags».
[endre] Naturmateriale
Det er vanleg å pynta med plantar som er grøne, har bær eller blomstrar til jul. Ein kan til dømes ha kransar eller oppsatsar med granbar, einer, kristtorn, misteltein eller tyttebærlyng. Konglar, nøtter, lav, strå og andre naturmateriale kan òg brukast til å laga julepynt. Frukt som appelsiner og eple er også til ei viss grad pynt; sjå òg Mat. I tillegg kan ein bruka bearbeida tre, som ein julekubbe, eller papir, til å laga julepynt.
Blomar som ein gjerne prøver å driva fram til jul er alpefiol, amaryllis, azalea, hyasint, julebegonia, julekaktus, julerose, julestjerne og juletulipan.[2]
Ei iaugefallande form for pynt er juletreet, eit nåletre pynta med lenker, lys og ting som heng frå eller sit på greinene. Då juletre vart innført på 1500-talet, pynta ein dei først med søtsaker. Seinare tok ein i bruk ulike gjenstander med meir eller mindre kristen symbolikk knytta til seg.
 Granbar og etterlikningar blir brukt i mange juledekorasjonar. |
 Julekubbar i Barcelona. |
 Julekorger fletta av papir. |
[endre] Mat
Maten ein et i løpet av jula er overdådig, både i innhald og utsjånad. Julematen er festmat som ein gjer seg flid med, og han blir dermed ein dekorasjon i seg sjølv. Nokre mattypar, som pepperkakehus eller appelsiner med nellikspiker i, blir meir pynt enn mat. Andre kan vera modellar av julepynt, til dømes ei kake som liknar ein julekubbe eller julekaker forma som stjerner, hjarte eller juletre.
 Godteri har ein lang tradisjon som juletrepynt. |
 «Pflaumentoffel», julefigur laga av svisker, frå Dresden. |
[endre] Motiv
Som motiv for julepynten har ein gjerne skikkelsar og symbol ein forbind med jula. Det kan vera figurar frå juleevangeliet eller ei utvida julekrybbe, frå folkelege tradisjonar, som nissar og mus, eller figurar som har med vinter og snø å gjera, som snømenn eller isbjørnar. Det er vanleg med modellar av større julepynt, som juletre, og av julemat. Enklare former for pynt er hjarte, kuler, stjerner, snøpynt, lenker og girlanderar.
 Pyntenøtteknekkar. |
 Modell av ein peis med julestrømper. |
 Juleagurk. |
[endre] Julelandskap
Det er vanleg å setja opp ulike tablå i samband med jula, som ei julekrybbe eller eit snølandskap med nissar. Skikken starta truleg med illustrasjonar av juleevangeliet i kyrkja. Det blei også vanleg å gjenskapa forteljinga i heimar. I dag finn ein både religiøse og sekulære landskap fleire stader, der dei mest spektakulære ofte er sett opp i kjøpesenter. Ei særskild form for julelandskap er dekorerte pepperkakehus og figurar, som i nokre høve kan byggast opp til store byar.
[endre] Symbolikk
Mykje av julepynten er blitt gjeven symbolsk tyding i både ny og gammal tid. [3][4]
Ei kristen tolking av julepynten kan til dømes seia at:
- Englar fortel at frelsaren er født
- Epler minner om syndefallet
- Fuglar står for Heilag-anden
- Hjarte står for kjærleik
- Juletreet kan vera eit symbol på livsens tre i Paradiset, eller evig liv gjeve av Jesus.[5]
- Klokker viser til kyrkjeklokker
- Kristtorn minner om tornekrona Jesus bar under krossfestinga.
- Kuler står for verda
- Lenker står for samhald
- Lys skal visa til at Jesus er verdas lys
- Stjerner, gjerne ei i toppen av treet, står for julestjerna som lyste over stallen i Betlehem der Jesusbarnet blei fødd.
- Glitter skal vera strålene frå stjerna
[endre] Skikk og bruk
Ein finn julepynt i heimar, kyrkjer, butikkar og på arbeidsplassar. Det ligg ofte prestisje i å ha den beste juledekorasjonen, og ein kan halda konkurransar innan til dømes eit nabolag eller ei handlegate.
Det finst uskrivne og til dels strenge reglar fort kva tid ein bør setja opp og ta ned julepynten. Å ha han for tidleg eller for lenge kan bli sett på som svært upassande. Ei typisk tid å henga opp første julepynten er ved byrjinga av adventstida eller 1. desember, men mange butikkar kan byrja pyntinga tidlegare, til dømes etter thanksgiving. Ein tek gjerne ned pynten like etter nyttår, trettandedag den 6. januar eller tjuandedag den 13. januar(som tidlegare var nyttårsdagen).
Då ein støypte eigne talglys, skulle dei største lysa setjast på spisebordet og brenna heile julekvelden, natta gjennom, til juledagen. Gjekk dei ut, var det teikn på død eller ulukke i det komande året. Det var òg vanleg å setja lys i vindauge for å visa vegen for gjestar og reisande. Det er i våre dagar vanleg å la elektriske julelys, som lysa i julestjerner, juletre eller sjuarma lysestakar, stå på natta gjennom[1]
[endre] Fotnotar
- ↑ 1,0 1,1 schulze.no: JULELYS
- ↑ Anitas julekos: «Juleblomster»
- ↑ Symbolikk - julen ved norsknettskole.no
- ↑ Juletradisjoner på human.no
- ↑ [http://www.katolsk.no/nyheter/2004/12/23-0002.htm katolsk.no
[endre] Bakgrunnsstoff
|
Advent: Adventskrans - Adventsstjerne - Luciadagen Julefeiringar: Litle julaftan - Julaftan - Juledag - Andre juledag - Tredje juledag Julemat: Julekaker - Juleøl - Lutefisk - Pinnekjøt - Ribbe Julemusikk: Julesongar Julefigurar: Jesusbarnet - Julenissen - Tre vise menn Julepynt: Julekrybbe - Juletre Anna: Juleevangeliet - Julefred - Julekort |
