Føroyskt (mál)

Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin

Føroyskt Føroyskt
Spoken in:	Føroyar, Danmark, Ísland v.m.Fyrimynd:Infobox Language/statesregion
Total speakers:	uml. 80.000
Language family:	Indo-evropeiskt Germanskt Skandinaviskt FøroysktFyrimynd:Infobox Language/official
Language codes
ISO 639-1:	`fo`
ISO 639-2:	`fao`
ISO 639-3:	— Fyrimynd:Infobox Language/IPA notice

Føroyskt er Indo-evropeisk mál. Tað hoyrir til Vesturnorrønu málættina (saman við íslendskum, norskum og hinum nú útdeyða norn).

Bygdarmál í Føroyum

Í Føroyum tosa 48.000 fólk føroyskt, í Danmark uml. 25.000 og í Íslandi uml. 5.000, so samlaða talið av fólkum, ið duga føroyskt liggur um 85-90.000.

[rætta] Stavraðið

Føroyskt nýtir latínska stavraðið við serligum norrønum serstavum. Føroyskt nýtir 29 bókstavir umframt trý samansett tvíljóð.

Bókstavur	Navn	Ljód
A, a	fyrra a [firra äa]	/a, æ/
Á, á	á [åa]	/å/
B, b	be [bee]	/b/
D, d	de [dee]	/d/
Ð, ð	edd [ädd]
E, e	e [ee]	/e/
F, f	eff [äff]	/f/
G, g	ge [gee]	/g/
H, h	há [håa]	/h/
I, i	fyrra i [firra ii]	/i/
Í, í	fyrra í [firra ui]	/ui/
J, j	jodd [jodd]	/j/
K, k	ká [kåa]	/k/
L, l	ell [äll]	/l/
M, m	emm [ämm]	/m/
N, n	enn [änn]	/n/
O, o	o [oo]	/o/

Bókstavur	Navn	Ljód
Ó, ó	ó [ou]	/ou/
P, p	pe [pee]	/p/
R, r	err [ärr]	/r/
S, s	ess [äss]	/s/
T, t	te [tee]	/t/
U, u	u [uu]	/u/
Ú, ú	ú [üu]	/uu/
V, v	ve [vee]	/v/
Y, y	seinna i [saidna ii]	/i, y/
Ý, ý	seinna í [saidna ui]	/ui/
Æ, æ	seinna a [saidna äa]	/æ/
Ø, ø	ø [öö]	/ø/
Tvíljóð
ey		/ei/
ei		/ai/
oy		/oi/

C, Q, W, X, Z verða ikki nýttir, men finnast í summum lániorðum (eisini Ö, Ü, Å og Þ í nøvnum), men tó er skikkur at býta hesar stavir um við føroyskar stavir við somu frambering.

Teir verða flokkaðir soleiðis:

Sjálvljóðini eru: a á e i í o ó u ú y ý æ ø
Tvíljóðini eru: ei, ey, oy
Hjáljóðini eru: b d ð f g h j k l m n p r s t v

[rætta] Frambering og staving

[rætta] Stavseting

[rætta] Orðalagslæra

[rætta] Formlæra

[rætta] Kenniorð

Óbundna kenniorðið er ein/eitt. Bundna kenniorðið er tann/hin og tað/hitt.

[rætta] Navnorð

Navnorð er felagsheiti fyri ein bólk av orðum, ið lýsa nøvn á ítøkiligum lutum (td. stólur, bilur, genta, drongur), fyribrigdum (vestfall, eystfall, mysing, mánalýsi) og hugtøkum (sorg, gleði, longsul) umframt sernøvn (Petur, Sólvá, Enniberg, Sørvágur).

[rætta] Lýsingarorð

[rætta] Fornøvn

Um persónsfornøvn sæst í greinini Persónur (máll.)

[rætta] Talorð

[rætta] Sagnorð

[rætta] Hjáorð

[rætta] Fyrisetingarorð

Tey verða brúkt sum í enskum, men tó taka fyrisetingarnir haraftrat ávíst fall til sín, og tann stýringin,

ið er knýtt at fyrisetingini fær ta fallending, ið verður kravd av fyrisetingarorðinum.

Dømi:

Brævið liggur á borðinum.

á borðinum er fyrisetingarliðurin.

Her er hvørjumfalsendingin: -inum

Á er fyrisetingarorðið (ella fyrisetingin) og borðinum er stýringin. Á stýrir í hesum føri hvørjumfalli, tí talan er um veran á sama staði.

Í sambandi við rørslu tekur fyrisetingin hvønnfall til sín.

Dømi:

Hann legði brævið á borðið.

Og hvønnfalsendingin er: -ið

[rætta] Sambindingarorð

[rætta] Miðalvarpingar

[rætta] Orðatilfeingi

[rætta] Søga

[rætta] Skyldskapur við onnur mál

[rætta] Málføri

[rætta] Sannroynd

[rætta] Flokkan

(øll mál)

Indo-evropeiskt

Germanskt

Norðurgermanskt

Vesturnorrønt

Føroyskt

[rætta] Sí eisini

[rætta] Slóðir

Bólkar: Germansk mál | Norðurlendsk mál | Mál í Evropa | Málfrøði | Føroyar