Mongolië
Van Wikipedie
Mongolië is n laand in Centraal- en Oost-Azië. In t noordn is t noabers met Tuva, nen zelf-bestuurliken rippebliek van de Russiese Federasie, en in t zuudn met China. Seend 1990 is Mongolië ne onofhaankelike demokrasie.
t Ligt op de Mongoolse hoogvlakte en hef n laandklimaat met steppes en toendra's in t noordn, boargn in t midn en n Gobiweuste in t zuudn. t Hef lange, machtig koolde weenters en korte, hete zommers. t Grötste deel van t volk is boeddhisties en wont in n heuwdstad Ulaanbaatar. De rest van t volk wont in tradisjonele teantn (yurten) en trekt roond duur t laand. Ze hooldt zikzelf in leawn duur sköape, pearde en kemeeln te hooldn, dee-t in vrieje kuddes roond zwoarft.
Mear as ene harte weg van 120 km hef Mongolië ginne harte weagn. In t noordn van Mongolië doot ze an Mijnbouw en wat hooltverwoarking.
Onderwarpen |
[bewark] Bestuurlik
Tot 1990 was Mongolië kommunisties. De regerige besteun net as in de Sovjet oet ene partieje. In 1990 wör t laand demokraties, en kreegn ze nen groondwet. Mongolië hef 21 preveensies.
[bewark] Geschiedenis
In 1911 verkloardn ne zelfbestuurlike regerige van Mongolië dèt ze onofhaankelik wördn van China. Dee warn doar nit bliej met. Mear ne Mongolise ofveardige kreeg t vuur mekoar um beskoarmige van Ruslaand te kriegn in 1912. Doarduur zatn de Chineezn ne hèrinname oet n kop. Direkt noa n onofhaanklikheaid wör nen koetoektoe (Priester-keuning) ekeuzn: Jabzandamba. In 1913 maakn Mongolië n ofspraak met Tibet um mekoar te helpn.
Tiedns n eerstn Wearldoorlog prebeerdn n Chinesen generaal Soe um Mongolië wier bie China te kriegn. n Groep pro-Russies jong volk wus generaal Soe in 1919 te verdriewn.
[bewark] 1921-24
Op 4 februoari völ Mongolië in haande van baron Roman von Ungern-Sternberg, den meandn dèt-e nen Lamaïstisen wederopstandeling was. Den verdreef Jabzandamba en wör nen bestn diktator.
n Stel jonge Mongooln (Zamcarano, Tsjoibalsan, Dandzan en Soeche Bator) vluchtn noar Ruslaand en richtn doar de Mongoolse Volkspartieje op. Met hulpe van t Russiese Rode Leger versleugn ze Von Ungern-Sternberg. Jabzandamba maakn ze wier keuning, mear met meender inbreng as eers. Den macht gung noar de Mongoolse Volkspartieje, met Soecho Bator as nasjonaaln held.
Noa at den in 1923 ineens op zien dartigstn oet de tied köm, wör de heuwdstad noar um verneumd: van Urga (Oerga), n heuwdstad noar Ulaanbaatar (Oelan Bator), wat 'Rode held' beteeknt.
[bewark] 1924-1952
Noa at Koetoektoe Jabzandamba oet de tied köm, wör de Volksrepubliek Mongolië oet ereupn. t heuwd van de staatspartieje was ook meteen staatsheuwd. Mongolië was dus kommunisties, mear eerst nog nit heel slim.
In 1935 zea n oold-partiejvuurzitter dèt t Russiese plan-systeem nit deugn vuur Mongolië. Det stotn nen hoop leu teegn de skenn, en dus wör-e in 1937 terecht esteld. In disse tied kwam Tsjoibalsan an de macht. Hee was nen heeln slimn stalinist. t Politieke volk wör vervöngn, en ook intelligeantn kreegn t zwoar. In n Tweedn Wearldoorlog steun Mongolië achter Ruslaand.
In 1939 wunn Mongolië met hulpe van Ruslaand n konflikt met Japan en in 1945 èrkeandn China dèt Mongolië onofhaankelik was.
[bewark] Ekonomie
n Mongoolsn ekonomie besteet vuural oet laandbouw, veeteelt en mijnbouw. t Grötste deel van de bevolking is veehoolder.
De beroepsbevolking in perseantn:
- laandbouw en veeteelt: 42%
- diensn: 29%
- haandel: 14%
- nerigheaid: 6%
- mijnbouw: 4%
- overheid: 5%
Mongolië is dr uniek met dèt de leste joarn n agrarisen sektor onmeundig egröaid is. Dèt keump in gin aander laand vuur; t is vaake aans umme.
[bewark] Kultuur
Seend 1991 magnt de Mongooln wier geleuwig wean. Tradisjoneel Sjamanisme besteet wier en dr bestoat wier boeddhistise kloosters.
De Mongoolse sproake wördt vertikaal eskreewn, wat ofstamt van t Oejgoers.
De kearls dreenkt op n zommerdag völle airag of kumys. Dèt is n lechn alkoholisen draank van peardemelk.
[bewark] Oetgoande verbeendege
 |
