Тодо бэшэг
From Wikipedia
Тодо бэшэг (тод бичиг). Тодо бэшэгые үзэхэдэ монгол бэшэгэй хэлые тэрэ сагай аман хэлэндэ ойртуулаха үүднэһээ зохёоһон болобшо хэтэрхэй "Тодо" болгоһон шалтгаанаар ниитэ монголнуудай хубида хүртээмжэтэй боложо шадалгүй зүбхэн Ойродуудай дунда үлдэжээ. Эл бэшэгэй Ойрод, Халмаг, Торгуудууд XX-дугаар зуунай 30-40 он хүртэл хэрэглэжэ байжээ.
Хошуудай Заяа Бандида Огторгойн далай хэмээхэ Намхайжанцан /1599-1662/ монгол бэшэгэй сагаан толгойдо үндэһэлэн, ойрод аялгуунда ниисүүлэн монгол бэшэгэй эжэл үзэгые тус тус илгаха, урта эгэшэгые уртатагалай тэмдэгээр тэмдэглэхэ гэхэ мэтэ нэмэлтэ тодолто хэжэ, тодорхой үзэг буюу тодо үзэгые 1648 ондо зохёожээ.
Намхайжамса Бурханай шажаниие ниитэ монголнуудта түгээн дэлгэрүүлхэ, баһа халха ойродой тэмэсэлые шажан соёлой нүлөөгөөр зогсоохо, ойрод түмэниие гэгээрүүлхэ зорилгоор үгэ бэшэгые зохёоһон юм.
Тодо бэшэгынь ойрод монгол хэлэнэй аялгуунда шухам ниисэһэн тула тэдэнэй утга зохёолой хэлэ боложо эл бэшэгээр түүхэ, шажан, уран зохёол, анагааха ухаан, оршуулгын ном зохёол олоноор бэшэгдэжэ байжээ. Тодо бэшэгэй дурасгал үлэмжэхэн үлдэһэниинь Уласай түб номой һан, Шэнжэлхэ ухааны академиин Хэлэ зохёолой хүрээлэнгиин номой һан хүмрэгтэ хадгалагдажа байна.
Харин БНХАУ-ай Шэнэжаанай ойрод монголнууд эдүүгээ болотор уугал бэшэгээрээ шэнэ утга зохёолоо туурбин бэшэжэ, ном һонин хэблэн ниитэлжэ байна. Мүн ОХУ-ай Хальмаг уласта тодо бэшэгые һураха хүдэлгэн үрнэжэ, тодо үзэгөөр һонин сэтгүүл хэблэгдэн, һургуулинуудта заажа байна.